Tá freagraí tugtha againn ar an leathanach seo ar chuid de na ceisteanna a d’fhéadfadh a bheith agat i d’úinéir nó i d’úinéir ionchais déanmhais chosanta. Is treoir chabhrach í Ceisteanna & Freagraí maidir le déanmhais chosanta, maidir le déanmhais chosanta a athchóiriú agus maidir le húsáid chónaithe a bhaint as déanmhais chosanta. Má tá aon cheist agat nach bhfuil freagra tugtha againn ina leith ar an leathanach seo seol ríomhphost chuig niah@housing.gov.ie, agus cuirfimid leis an gcomhrá é.
Cén chaoi a mbeidh a fhios agam an déanmhas cosanta é m'fhoirgneamh?
Déantar déanmhas cosanta d’fhoirgneamh nuair a chuirtear go foirmiúil é i dTaifead ar Dhéanmhais Chosanta (TDC) i bplean forbartha an údaráis áitiúil ábhartha. D’fhéadfadh leibhéal cosanta a bheith ag foirgneamh má tá sé san áireamh i Limistéar Caomhantais Ailtireachta (LCA) ainmnithe i bplean forbartha an údaráis áitiúil ábhartha.
Is iondúil go mbíonn an Taifead ar Dhéanmhais Chosanta ar fáil ar láithreán gréasáin an údaráis áitiúil mar aguisín sa phlean forbartha. Áireofar freisin sa phlean, más infheidhme, LCAnna ainmnithe agus na cuspóirí agus polasaithe atá i bhfeidhm ag an údarás áitiúil chun carachtar ceantair dá leithéid a chaomhnú.
Is ionann déanmhas cosanta beartaithe agus déanmhas a bhfuair a úinéir nó a áititheoir fógra ina gcuirtear in iúl go bhfuil rún ag an údarás áitiúil an déanmhas a chur sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta. Is iondúil go mbíonn sonraí déanmhais chosanta bheartaithe ar fáil ar láithreán gréasáin an údaráis áitiúil ábhartha.
Ní gá go gciallódh sé gur déanmhas cosanta d’fhoirgneamh má áirítear é ar Shuirbhé Foirgnimh Fhardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta (FNOA). Faoi Alt 53 den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000, molann an tAire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta, do chomhaltaí tofa an údaráis áitiúil ábhartha gach suíomh i Suirbhé Foirgnimh Fhardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta a bhreithniú le cur san áireamh sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta. Is feidhm fhorchoimeádta na gcomhaltaí tofa é déanmhais a chur san áireamh sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta agus d’fhéadfadh siad cinneadh a dhéanamh gan déanmhais atá molta ag an Aire a chur san áireamh. Níl déanmhas faoi chosaint go mbíonn sé san áireamh sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta.
Beidh d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta (OCA) áitiúil sásta insint duit ar déanmhas cosanta, déanmhas cosanta beartaithe d’fhoirgneamh, sa chás go bhfuil Moladh ón Aire breithnithe ag comhaltaí tofa maidir leis an bhfoirgneamh agus sa chás go bhfuil cinneadh déanta acu gan é a chur san áireamh sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta nó sa chás go bhfuil Moladh ón Aire le breithniú fós ina leith. Beidh d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ar fáil chun a insint duit an bhfuil d’fhoirgneamh i Limistéar Caomhantais Ailtireachta. Tá sonraí teagmhála na nOifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ar fad thíos. Ba cheart duit teagmháil dhíreach a dhéanamh le do Roinn Pleanála sa chás nach bhfuil Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta fostaithe ag d’údarás áitiúil.
Cá háit a bhfaighidh mé amach cé na hathruithe is féidir liom a dhéanamh ar mo dhéanmhas cosanta?
Is gcás go bhfuil déanmhas faoi chosaint, áirítear an déanmhas, an taobh istigh, an talamh laistigh dá chúirtealáiste agus gach déanmhas eile laistigh den chúirtealáiste sin mura bhfuil a mhalairt sainráite ag an údarás áitiúil nuair atáthar á chur sa Taifead na nDéanmhas Cosanta. I gcás obair a bhíonn díolmhaithe ón gceanglas cead pleanála a fháil de ghnáth, níl sí díolmhaithe ó fhorbairt sa chás go mbeadh tionchar ábharach aici ar charachtar déanmhais chosanta nó ar aon ghné de a chuireann leis an sainspéis a chuirtear ann. Beidh cead pleanála de dhíth ar gach cineál oibre a mbeadh tionchar ábharach air ar charachtar an déanmhais chosanta, nó an déanmhais chosanta bheartaithe.
Dearbhú Alt 57
In Alt 57 den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000 tugtar cead d’úinéir nó d’áititheoir déanmhais chosanta iarradh scríofa ar dhearbhú a chur faoi bhráid an údaráis áitiúil ina leagtar amach, i scríbhinn, an obair sin a bhreithníonn sé a mbeadh tionchar ábharach aici ar charachtar an déanmhais, agus dá bhrí sin go mbeadh cead pleanála de dhíth ina leith, agus an obair sin a bhféadfar í a chur i gcrích ina forbairt dhíolmhaithe.
Is seirbhís saor in aisce é Dearbhú Alt 57 a chuireann an t-údarás áitiúil ar fáil. Ní gá don iarratasóir aon obair ar leith a bheith i gceist aige nuair a dhéanann sé iarratas ar Dhearbhú Alt 57.
Níl daoine aonair ná páirtithe atá ag breithniú déanmhas cosanta a cheannach incháilithe chun iarratas a dhéanamh ar Dhearbhú Alt 57 ach féadfaidh siad a iarraidh, tríd a ngníomhaire, go ndéanfaidh an díoltóir iarratas ar Dhearbhú Alt 57 toisc go mbeidh siad, agus aon cheannaitheoir ionchais eile, go hiomlán ar an eolas maidir lena bhfuil á ghlacadh orthu féin.
Ní féidir le húinéir ná le háititheoir déanmhais chosanta bheartaithe iarratas a dhéanamh ar Dhearbhú Alt 57 ach féadfar treoir neamhfhoirmiúil a thabhairt dó maidir le fadhbanna forbartha díolmhaithe. Níl úinéir ná áititheoir déanmhais laistigh de Limistéar Caomhantais Ailtireachta (LCA) incháilithe chun iarratas a dhéanamh ar Dhearbhú Alt 57 ach amháin más déanmhas cosanta é an déanmhas atá suite laistigh de LCA chomh maith.
Comhairliúchán Réamhphleanála
Má tá an t-úinéir ná an t-áititheoir ag smaoineamh faoi obair ar mhórscála a dhéanamh ar dhéanmhas cosanta, amhail síneadh a chur leis, d’fhéadfadh sé go molfaí comhairliúchán réamhphleanála a dhéanamh leis an údarás áitiúil agus, ag brath ar thoradh an chomhairliúcháin sin, iarratas pleanála a chur ar aghaidh. Níl fáil ar chomhairliúcháin réamhphleanála ach amháin ag daoine aonair ná ag páirtithe a bhfuil leas dlíthiúil acu i láthair na forbartha beartaithe, arb iad sin an t-úinéir, agus daoine eile, lena n-áirítear daoine aonair agus páirtithe atá ag smaoineamh faoin láthair a cheannach, agus ní mór dóibh litir a fháil ón úinéir ina gceadaítear an comhairliúchán réamhphleanála.
Beidh d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta áitiúil sásta comhairle neamhfhoirmiúil a thabhairt duit maidir le do dhéanmhas cosanta sula dtabharfaidh sé comhairle duit cibé ar cheart duit iarratas a dhéanamh ar Dhearbhú Alt 57 nó comhairliúchán réamhphleanála a iarraidh. Tá sonraí teagmhála na nOifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ar fad thíos. Ba cheart duit teagmháil dhíreach a dhéanamh le do Roinn Pleanála sa chás nach bhfuil Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta fostaithe ag d’údarás áitiúil.
Cén maoiniú atá ar fáil chun cuidiú liom le mo dhéanmhas cosanta?
Tá cúnamh airgeadais chun déanmhais chosanta, déanmhais chosanta bheartaithe agus déanmhais atá laistigh de Limistéir Caomhantais Ailtireachta a chaomhnú agus a dheisiú ar fáil ón Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta faoin Scéim Infheistíochta don Oidhreacht Thógtha (SIOT) agus faoin gCiste um Dhéanmhais Stairiúla (CSS).
An Scéim Infheistíochta don Oidhreacht Thógtha (SIOT)
Is scéim bhliantúil í an Scéim Infheistíochta don Oidhreacht Thógtha (SIOT) a oibríonn ar bhonn maoiniú comhfhreagrach. Is ionann €2,500 agus an maoiniú íosta a bhronnfar ar iarratasóirí a n-éireoidh leo, is fiú €15,000 an maoiniú uasta, ach ní mór nach sáródh luach iomlán an mhaoinithe a bhronnfar 50% de chostas iomlán an tionscadail. Dírítear an SIOT ar obair ar mhionscála – deisiúcháin dín agus fuinneoige, pointeáil aoil agus rindreáil aoil – ach féadfaidh úinéirí a phleanálann obair thar thréimhse ilbhlianta iarratas a dhéanamh gach bliain.
Ba chóir a thabhairt faoi deara go n-áireofar sa SIOT 2023 maoiniú imfhálaithe de €500,000 le haghaidh deisiúcháin chaomhnaithe ar struchtúir tuí chun an méid is mó a bheidh ar fáil ar chúnamh airgeadais d’úinéirí dá leithéid, ag cuidiú leo costais eile a fhritháireamh.
Sa An Scéim Infheistíochta na hOidhreachta Tógtha 2024 – Seicliosta d’Iarratasóirí mínítear an incháilitheacht, an obair atá incháilithe agus nach bhfuil incháilithe, agus téarmaí agus coinníollacha na scéime. Ba chóir an leabhrán a léamh i gcomhar leis An Scéim Infheistíochta na hOidhreachta Tógtha 2024 – Leabhrán Treorach d’Iarratasóirí agus An Scéim Infheistíochta na hOidhreachta Tógtha 2024 – Foirm Iarratais
Riarann na húdaráis áitiúla an SIOT agus de ghnáth fógraítear an cuireadh chuig úinéirí incháilithe iarratais a dhéanamh i mí Dheireadh Fómhair/mí na Samhna d’obair a bheidh ar siúl le linn na chéad bhliana féilire eile. Má tá tú ag smaoineamh faoi iarratas a dhéanamh ar an SIOT, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta áitiúil a luaithe agus is féidir chun a fháil amach an bhfuil an obair atá ar intinn agat a dhéanamh incháilithe do chúnamh airgeadais faoin scéim agus chun eolas a fháil ar na nithe a d’fhéadfadh gá a bheith leo a bheith i bhfeidhm agat – maoiniú comhfhreagrach, ráitis mhodha, pearsanra caomhnaithe atá cuícháilithe agus cumasach – chun an seans is fearr a bheith ann go n-éireoidh le d’iarratas.
An Ciste um Dhéanmhais Stairiúla (CSS)
Is scéim bhliantúil é an Ciste um Dhéanmhais Stairiúla (CSS) a oibríonn ar bhonn maoiniú comhfhreagrach. Tá ceithre shruth maoinithe ar leith i gceist:
Le Sruth 1 dírítear ar dheisiúcháin riachtanacha agus ar obair chaipitil ar mhionscála. Is ionann €15,000 agus an maoiniú íosta a bhronnfar ar iarratasóirí a n-éireoidh leo, is fiú €50,000 an maoiniú uasta, ach ní mór nach sáródh luach iomlán an mhaoinithe a bhronnfar 80% de chostas iomlán an tionscadail.
Le Sruth 2 dírítear ar thionscadail feabhsaithe níos mó nó ar thionscadail shuntasacha athchóirithe lenar féidir tairbhe shoiléir don phobal agus don phobal i gcoitinne a léiriú. Is ionann €50,000 agus an maoiniú íosta a bhronnfar ar iarratasóirí a n-éireoidh leo, is fiú €200,000 an maoiniú uasta, ach ní mór nach sáródh luach iomlán an mhaoinithe a bhronnfar 50% de chostas iomlán an tionscadail.
Le Sruth na nDéanmhas Dúchasach dírítear ar dhéanmhais dhúchasacha a chaomhnú agus a dheisiú. Is ionann €5,000 agus an maoiniú íosta a bhronnfar ar iarratasóirí a n-éireoidh leo, is fiú €10,000 an maoiniú uasta, ach ní mór nach sáródh luach iomlán an mhaoinithe a bhronnfar 80% de chostas iomlán an tionscadail.
Le Sruth na nAghaidheanna Siopaí Stairiúla maoinítear caomhnú agus deisiúchán na n-aghaidheanna siopaí stairiúla, aghaidheanna foirgnimh tráchtála, siúinéireacht agus comharthaíocht, chun iad a chosaint cibé an bhfuil an siopa fós in úsáid nó an bhfuiltear ag baint úsáid as ina chóiríocht chónaithe. Is ionann €15,000 agus an maoiniú íosta a bhronnfar ar iarratasóirí a n-éireoidh leo agus is fiú €50,000 an maoiniú uasta.
Sa An Ciste um Struchtúir Stairiúla 2024 – Seicliosta d’Iarratasóirí mínítear an incháilitheacht, an obair atá incháilithe agus nach bhfuil incháilithe, agus téarmaí agus coinníollacha na scéime. Ba chóir an leabhrán a léamh i gcomhar le An Ciste um Struchtúir Stairiúla 2024 – Treoirleabhar d’Iarratasóirí agus An Ciste um Struchtúir Stairiúla 2024 – Foirm Iarratais
Riarann na húdaráis áitiúla an CSS agus de ghnáth fógraítear an cuireadh chuig úinéirí incháilithe iarratais a dhéanamh i mí Dheireadh Fómhair/mí na Samhna d’obair a bheidh ar siúl le linn na chéad bhliana féilire eile. Má tá tú ag smaoineamh faoi iarratas a dhéanamh ar an CSS, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta áitiúil a luaithe agus is féidir chun a fháil amach an bhfuil an obair atá ar intinn agat a dhéanamh incháilithe do chúnamh airgeadais faoin scéim agus chun eolas a fháil ar na nithe a d’fhéadfadh gá a bheith leo a bheith i bhfeidhm agat – maoiniú comhfhreagrach, ráitis mhodha, pearsanra caomhnaithe atá cuícháilithe agus cumasach – chun an seans is fearr a bheith ann go n-éireoidh le d’iarratas.
Tionscnamh na mBailte Stairiúla (TBS)
Is gnóthas comhpháirteach é Tionscnamh na mBailte Stairiúla (TBS) ón Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta agus ón gComhairle Oidhreachta a bhfuil sé d’aidhm aige athnuachan oidhreachtbhunaithe bhailte stairiúla na hÉireann a chur chun cinn agus tacaíocht a chur ar fáil di. Baineann go leor tairbhí eacnamaíocha, comhshaoil agus sóisialta le húsáid agus athúsáid inbhuanaithe foirgneamh stairiúla i mbailte stairiúla na hÉireann, mar a míníodh i Seimineár Thionscnamh na mBailte Stairiúla.
Bhain 23 baile tairbhe as TBS go dtí seo agus tá tacaíocht airgeadais faighte ag tionscadail éagsúla. Áirítear orthu sin díonta stairiúla a dheisiú, obair sa réimse poiblí, agus i gcás Leitir Ceanainn, seacht bhfoirgneamh stairiúla a chaomhnú i Lána an Teampaill a bhfuil beocht agus mórtas saoránaigh curtha ar ais acu i gCeathrú na hArdeaglaise nach raibh in úsáid tráth roimhe seo.
Tá spéis ar leith ag TBS i dtionscadail athnuachana oidhreachtbhunaithe a thugann aghaidh ar mhaoine cónaithe folmha i mbailte stairiúla na hÉireann agus a mholann foirgnimh stairiúla a dheisiú agus a athúsáid go hoiriúnaitheach. Déanann an t-údarás áitiúil iarratais ar mhaoiniú agus tá maoiniú meaitseála ar a laghad 20% den chostas iomlán de dhíth ar gach tionscadal a mhaoinítear.
Ba cheart do d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta comhairle a thabhairt duit dá bhféadfadh sé go mbeifeá incháilithe do mhaoiniú faoi TBS.
Maoiniú Eile
Ba cheart do d’Oifigeach Caomhantais Ailtireachta áitiúil a bheith in ann comhairle a thabhairt duit dá bhféadfadh sé go mbeifeá incháilithe do mhaoiniú faoi scéim ar bith eile maidir leis an oidhreacht thógtha nó má tá a sruthanna maoinithe féin ar fáil ag d’údarás áitiúil chun déanmhais chosanta, déanmhais chosanta bheartaithe agus déanmhais atá laistigh de Limistéar Caomhantais Ailtireachta a chaomhnú agus a dheisiú.
Tá sonraí teagmhála na nOifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ar fad thíos. Ba cheart duit teagmháil dhíreach a dhéanamh le do Roinn Pleanála sa chás nach bhfuil Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ag d’údarás áitiúil.
Cén treoir atá ar fáil chun cuidiú liom mo dhéanmhas cosanta a athchóiriú?
Is é Treoirlínte d‘Údaráis Phleanála maidir le hOidhreacht Ailtireachta a Chosaint (2011) an téacs críochnúil ina mínítear an comhthéacs dár n-oidhreacht ailtireachta a chosaint. Tá na treoirlínte éasca le húsáid agus, in ainneoin an teidil, tá siad chomh hábhartha céanna d’úinéirí déanmhas cosanta nó d’úinéirí ionchais déanmhas cosanta ná mar atá siad do ghairmithe caomhnaithe atá freagrach as ár n-oidhreacht ailtireachta a bhainistiú agus a fhorbairt ar bhealach inbhuanaithe.
Go hiondúil, bíonn úinéirí ag iarraidh an rud is fearr agus an rud is praiticiúla ó thaobh luach ar airgead de a dhéanamh, dá ndéanmhas cosanta. Cosnaítear na gnéithe a chuireann le carachtar na ndéanmhas cosanta agus leis an tsainspéis a bhíonn ag daoine iontu chomh maith, lena n-áirítear dorais agus fuinneoga, obair iarainn agus díonta, agus is annamh a bhíonn drochbhail chomh holc sin ar na gnéithe sin nach mbíonn rogha ar bith eile ann ach gnéithe nua a chur ina n-áit. Bímid sásta méideanna móra airgid a chaitheamh ar earraí ionaid ach ní i gcónaí a bhímid sásta teacht ar na bunchúiseanna leis an ndrochbhail agus ar na réitigh mhalartacha a d’fhéadfadh a bheith ar fáil seachas earraí ionaid a chur in áit na seanchinn. Tá ciall fhónta eacnamaíoch agus chomhshaoil ag baint le gnéithe a chaomhnú agus a dheisiú agus tá cúnamh airgeadais ar fáil chun tacú le húinéirí déanmhas cosanta leis an obair sin a dhéanamh. Chuir an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta Sraith Comhairle i dtoll a chéile, ar sraith foilseachán sho-úsáidte í lena mínítear an mbealach obair bhrící, fuinneoga stairiúla, díonta agus díonta tuí a dheisiú. Pléitear éifeachtúlacht fuinnimh i bhfoirgnimh stairiúla sa tsraith chomh maith, mar aon leis an mbealach foirgnimh stairiúla a chothabháil.
Is acmhainn ar líne d’úinéirí nó úinéirí ionchais déanmhas cosanta é Old House New Home, a d’fhoilsigh Institiúid Ríoga Ailtirí na hÉireann (RIAI) le maoiniú ón Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta, agus cuireann sé comhairle maidir le dea-chleachtas ailtireachta agus maidir le cás-staidéir chun iad a spreagadh na foirgnimh seo a shamhlú ar bhealach eile. In Old House New Home: What the buildings told us, ar gearrscannán é ón scannánóir agus grianghrafadóir ailtireachta, Ros Kavanagh, ina bhfuil cúig cinn de na cáis-staidéir agus ina gcuirtear an chaoi a samhlaítear foirgnimh éagsúla ina n-árais chónaithe in athuair don fhiche haonú haois in iúl.
Cé hiad na daoine gairmiúla cearta chun cuidiú liom mo dhéanmhas cosanta a athchóiriú?
Tá riachtanais déanmhas cosanta éagsúil ó na riachtanais atá ag foirgnimh nua agus tá sé tábhachtach go lorgódh úinéirí an chomhairle cheart agus go bhfostódh siad gairmithe caomhnaithe agus lucht ceirde atá cuícháilithe agus inniúil a bhfuil taithí chruthaithe acu de bheith ag obair le foirgnimh stairiúla. Ba cheart go gcuideodh sé seo lena chinntiú nach gcuirfí as don déanmhas cosanta de bharr píosaí breise, athruithe nó deisiú atá míchuí.
I gCóras Caomhnaithe Creidiúnaithe Institiúid Ríoga Ailtirí na hÉireann (IRAE) tugtar aitheantas do leibhéil dhifriúla saineolais ailtireachta agus cuidítear leosan atá ag iarraidh obair a dhéanamh ar a ndéanmhas cosanta an t-ailtire cuí a aimsiú a bhfuil na scileanna cuí aige. Tá Maitrís Scileanna IRAE do Thionscadail Chaomhnaithe leagtha amach chun cuidiú le húinéirí tuiscint a fháil ar leibhéil dhifriúla scile Ailtirí Caomhnaithe Creidiúnaithe IRAE, idir Ailtirí atá Creidiúnaithe i gCaomhnú Grád 3 agus Ailtirí Caomhnaithe Grád 1, agus sanntar tionscadail dá réir. Tá liosta ailtirí a bhfuil gach grád caomhnaithe creidiúnaithe acu foilsithe ag IRAE freisin.
Chuir Cumann Seoirsigh na hÉireann Clár Scileanna Traidisiúnta Tógála le chéile chun go mbeidh úinéirí déanmhas cosanta in ann gairmithe caomhnaithe agus lucht ceirde a aithint.
D’fhéadfadh sé go mbeadh eolas ag d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta i leith gairmithe caomhnaithe agus lucht ceirde i do cheantar a bhfuil teist chruthanta acu ar a bheith ag obair le foirgnimh stairiúla.
Tá sonraí teagmhála na nOifigeach Caomhnaithe Ailtireachta ar fad thíos. Ba cheart duit teagmháil dhíreach a dhéanamh le do Roinn Pleanála sa chás nach bhfuil Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta fostaithe ag d’údarás áitiúil.
Céard iad samplaí maithe de dhéanmhais chosanta athchóirithe?
Tá go leor samplaí de dhéanmhais chosanta ar tugadh chun beochta arís iad de réir dea-chleachtas caomhnaithe agus d’fhéadfadh sé go mbeadh d’Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta in ann tú a threorú i dtreo foirgneamh atá cosúil le d’fhoirgneamh féin chun inspioráid a fháil uaidh. Deisíodh roinnt déanmhas cosanta go stuama le cúnamh airgeadais ón Scéim Infheistíochta don Oidhreacht Thógtha (SIOT) agus ón gCiste um Dhéanmhais Stairiúla (CSS), faoi Thionscnamh na mBailte Stairiúla (TBS) a riar an Chomhairle Oidhreachta, agus seo a leanas samplaí maithe de na deisiúcháin sin. Rinneadh an obair ar fad i gcomhairle leis an Oifigeach Caomhnaithe Ailtireachta a bheidh ríshásta comhairle chabhrach a thabhairt duit maidir le d’fhoirgneamh.
32 Sráid an Teampaill, Lios Tuathail, Chiarraí
Teach trí stór i lár Lios Tuathail, Co. Chiarraí, ar Limistéar Caomhantais Ailtireachta (LCA) é, ar tugadh ar ais chun úsáid chónaithe in 2021 é le maoiniú ó Thionscnamh na mBailte Stairiúla (TBS). Baineadh an rindreáil stroighne, a bhí scoilte, agus cuireadh rindreáil aoil ina háit atá scríobtha sa bhealach traidisiúnta chun bloic mhionghearrtha oibre cloiche eisléire a ghríosú. Cuireadh maoiniú ar fáil chun feistis alúmanaim nua a chur in áit na bhfeisteas míchuí. Leis an doras nua adhmaid a bhfuil feanléas orgáin béil air, agus leis na saisfhuinneoga traidisiúnta adhmaid ilphána, cuireadh feabhas ar éifeachtúlacht fuinnimh an tí chomh maith leis an gcarachtar stairiúil atá aige a athchur. Léiríonn an teach an chaoi ar féidir le hathchóiriú íogair foirgnimh a bhí folamh roimhe seo a thabhairt chun beochta, ardú a thabhairt don sráid-dreach thart timpeall air, agus úsáid chónaithe a thabhairt isteach arís i lárbhailte stairiúla na hÉireann.
Lios Laichtín, Béal Átha Longfoirt, Chiarraí
Ar an mbeagán tithe feirme tuí atá fós ann i dtuaisceart Chontae Chiarraí atá sé, agus dá bhrí sin is cuid thábhachtach dár n-oidhreacht dúchais tógtha é, agus is déanmhas cosanta é i bPlean Forbartha Chontae Chiarraí é. Baineann an teach feirme leis an gcineál “iontráil dhíreach”, osclaítear an príomhdhoras díreach isteach sa bhleánlann, agus tá díon tuí gabhála éadain ar an dá taobh aige.
I ráiteas modha a chuir an tuíodóir ar aghaidh, tugadh aghaidh ar phríomhcheisteanna lena n-áirítear adhmaid díonta intarrthála a dheisiú atá á threorú ag an gcaomhnú agus codanna fónta an tí tuí atá ann cheana a choinneáil.
Fuarthas cúnamh airgeadais €32,000 faoin gCiste um Dhéanmhais Stairiúla (CSS) agus, i dteannta an teach feirme a úsáid ina áras teaghlaigh fós, léiríonn an tionscail go soiléir go bhfuil ár n-oidhreacht tógtha dúchais inmharthana agus cumasach i dtaobh caomhnaithe, deisiúcháin agus athúsáide.
Cén fáth ar déanmhas cosanta é m'fhoirgneamh?
Is léiriú nach bhfuil a leithéid eile ar fáil air ar chustaim agus ar luachanna stair na tíre í ár n-oidhreacht ailtireachta. Ní hamháin go n-áirítear ar ár n-oidhreacht ailtireachta foirgnimh mhóra ailtireachta amhail ardeaglaisí agus tithe móra, ach áirítear orthu freisin na gnáthfhoirgnimh réasúnta a gcuirtear sainspéis iontu ina gcomharthaí athraithe sóisialta nó ina gcomharthaí oibre luchta ceirde traidisiúnta, le himeacht aimsire, mar gheall ar an mbunchreatlach atá fós ann agus ar an méid a chuir siad leis an timpeallacht tógtha staire agus le mórtas áite ar leith. Tá tábhacht ag na déanmhais seo a d’fheadfadh sé nach mbeadh meas ag daoine orthu ach amháin nuair a bhíonn siad i mbaol nó nuair a chailltear iad. Bainimid go léir tairbhe as an oidhreacht ailtireachta saibhir a cuireadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin agus ba cheart dúinn a chinntiú go bhfuil sí faoi chosaint, agus go cuirtear in oiriúint í nuair is gá, chun í a chur ar aghaidh go dtí an chéad ghlúin eile.
D’fhoilsigh Comhairle na hEorpa Coinbhinsiún 1985 um Oidhreacht Ailtireachta na hEorpa a Chosaint, ar a dtugtar Coinbhinsiún Granada go hiondúil, chun ‘beartais a threisiú agus a chur chun cinn chun oidhreacht ailtireachta na hEorpa a chaomhnú agus a fheabhsú’.
Ba i gcomhthéacs tionscnamh idirnáisiúnta amhail Coinbhinsiún Granada a reachtaigh Rialtas na hÉireann chun cosaint níos fearr a thabhairt dár n-oidhreacht ailtireachta, lena n-aithnítear na tairbhí eacnamaíocha agus sóisialta a bhaineann leis an gcuid seo dár gcomharoidhreacht agus an áit chaomhnaithe agus athúsáide oiriúnaithí i mbeartais forbartha inbhuanaithe.
Reachtaigh Rialtas na hÉireann chun ár n-oidhreacht ailtireachta a chosaint faoi Chuid IV den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000. Is iad seo a leanas príomhghnéithe na scéime:
- Tá oibleagáid shoiléir ar gach údarás pleanála chun Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (TDC) a chruthú, ina n-áirítear gach déanmhas, nó codanna de dhéanmhais, ina limistéir feidhme, ar áiteanna sainspéise Ailtireachta, Ealaíonta, Seandálaíochta, Cultúir, Staire, Eolaíochta, Sóisialta nó Teicniúla iad, de réir a thuairime. Tá an TDC ina chuid de phlean forbartha an údaráis pleanála.
- Tá oibleagáid ar gach údarás pleanála chun carachtar na mbailte agus na mbailedreacha a chaomhnú ar áiteanna sainspéise Ailtireachta, Ealaíonta, Seandálaíochta, Cultúir, Staire, Eolaíochta, Sóisialta nó Teicniúla iad, nó a chuireann leis an meas a léirítear ar dhéanmhais chosanta, trí iad a ainmniú ina Limistéir Caomhantais Ailtireachta (LCAanna) ina bplean forbartha.
- Ní mór don phlean forbartha cuspóirí chun na ndéanmhas sin a chosaint, agus chun carachtar na limistéar sin a chaomhnú, agus chun pleanáil agus forbairt chuí agus inbhuanaithe a chinntiú.